Turkmenistan to jedno z najmniej znanych państw świata, często pomijane przez turystów. Ten środkowoazjatycki kraj kryje jednak wiele fascynujących miejsc – od starożytnych ruin po nowoczesną, marmurową stolicę. To kraina pustyń, jedwabnego szlaku i unikalnej kultury, która zachowała swoją autentyczność. Pomimo izolacji politycznej, Turkmenistan jest niezwykle interesującym miejscem, gdzie można odkryć bogatą historię i zobaczyć niesamowite krajobrazy.
Od Wielkiego Jedwabnego Szlaku do współczesnego państwa
Tereny dzisiejszego Turkmenistanu były zamieszkane od tysięcy lat i odgrywały kluczową rolę na Wielkim Jedwabnym Szlaku. Starożytne miasta, takie jak Merw, były centrami handlu i kultury, przyciągając kupców z Persji, Indii i Chin. Merw, nazywane niegdyś "królową świata", było jednym z największych miast swojej epoki. W VIII wieku obszar ten został podbity przez Arabów, którzy wprowadzili islam, a później władali nim Mongołowie i Timurydzi. Najazd wojsk Czyngis-chana w XIII wieku doprowadził do niemal całkowitego zniszczenia Merwu, a jego mieszkańcy zostali wymordowani. W XIX wieku Rosja przejęła kontrolę nad regionem, a po rewolucji bolszewickiej Turkmenistan stał się częścią ZSRR. Okres sowiecki przyniósł industrializację, ale też represje wobec lokalnej kultury. Po uzyskaniu niepodległości w 1991 roku kraj stał się jednym z najbardziej zamkniętych państw świata, rządzonym przez autorytarnych przywódców. Geograficznie Turkmenistan to kraj kontrastów. Pustynia Kara-kum zajmuje 80% powierzchni, ale na południu znajdują się malownicze góry Kopet-dag. Na zachodzie państwo ma dostęp do Morza Kaspijskiego, co odgrywa kluczową rolę w gospodarce i handlu surowcami naturalnymi.
Co warto zobaczyć w Turkmenistanie?
Turkmenistan to kraj, który łączy nowoczesną architekturę, dzikie pustynie i ruiny dawnych cywilizacji. Choć jest jednym z najmniej odwiedzanych krajów świata, jego atrakcje mogą zaskoczyć nawet doświadczonych podróżników. Najbardziej znanym symbolem Turkmenistanu jest Krat Darvaza, zwany "Wrotami Piekieł". To gigantyczny krater gazowy, który płonie nieprzerwanie od ponad 50 lat. Powstał w wyniku nieudanych sowieckich odwiertów w latach 70., kiedy to ziemia zapadła się, odsłaniając podziemne pokłady gazu. Aby uniknąć zatrucia metanem, geolodzy podpalili go, licząc, że płomienie wypalą gaz w ciągu kilku dni. Jednak ogień płonie do dziś, tworząc niezwykły widok, szczególnie po zmroku. Stolicą kraju jest Aszchabad, miasto kontrastów i rekordów. Jest to jedno z najbardziej futurystycznych miast Azji Środkowej, słynące z licznych budynków pokrytych białym marmurem. Rekord Guinnessa uznał je za miasto z największą liczbą marmurowych konstrukcji na świecie. Warto zobaczyć Pałac Neutralności, zwieńczony złotym posągiem pierwszego prezydenta, Saparmyrata Nijazowa, który niegdyś obracał się w kierunku słońca. Meczet Türkmenbaşy Ruhy to jedna z największych świątyń muzułmańskich w Azji Środkowej, łącząca elementy islamskie z kultem jednostki byłego przywódcy. Dla miłośników historii obowiązkowym punktem jest Merw – starożytne miasto, które w średniowieczu było jednym z największych i najbogatszych ośrodków Jedwabnego Szlaku. Znajdują się tu ruiny meczetów, pałaców i mauzoleów, a najważniejszym zabytkiem jest mauzoleum sułtana Sandżara. Innym historycznym miejscem jest Konye-Urgench, wpisane na listę UNESCO, gdzie można zobaczyć pozostałości dawnej stolicy imperium Chorezmu. Na zachodzie kraju warto odwiedzić pustynne forty Dêpe – starożytne osady, które kiedyś pełniły funkcję strażnic na Jedwabnym Szlaku. Z kolei na wybrzeżu Morza Kaspijskiego znajduje się Awaza, turkmeński kurort stworzony przez rząd jako „turystyczny Dubaj”, choć wciąż jest to miejsce stosunkowo puste i mało znane.
Kultura, tradycje i smaki Turkmenistanu
Turkmenistan to kraj o silnie zakorzenionych tradycjach nomadycznych. Jeszcze do XX wieku większość ludności prowadziła koczowniczy tryb życia, przemieszczając się po pustynnych terenach z bydłem i końmi. Dziś nomadyzm niemal zanikł, ale jego ślady można odnaleźć w kulturze, sztuce i kuchni. Jednym z najważniejszych elementów turkmeńskiej kultury są dywany turkmeńskie. Ich tradycja sięga setek lat, a tkane ręcznie wzory są unikalne dla każdego plemienia. Do dziś są symbolem narodowym – ich motyw znajduje się nawet na fladze Turkmenistanu. Nieodłącznym elementem turkmeńskiej tożsamości są konie achał-tekińskie, jedna z najstarszych i najczystszych ras koni na świecie. Te smukłe i niezwykle wytrzymałe zwierzęta były cenione przez władców Persji, Mongołów i carów Rosji. Co roku w kwietniu odbywa się Dzień Konia Achał-Tekińskiego, podczas którego organizowane są wyścigi, pokazy jeździeckie i festiwale. Kultura Turkmenistanu jest mocno związana z tradycją islamską, ale zachowała też wiele przedislamskich zwyczajów. Nowy Rok obchodzony jest zgodnie z kalendarzem perskim jako Nowruz, święto wiosny, podczas którego przygotowuje się specjalne potrawy i organizuje festyny. Turkmeńska kuchnia bazuje na prostych, ale pożywnych składnikach. Najbardziej znanym daniem jest plov – ryż gotowany z baraniną, marchwią i cebulą, często doprawiany szafranem. Popularne są także manty – duże pierogi wypełnione mięsem, oraz shashlik – grillowane szaszłyki z jagnięciny. Do tradycyjnych napojów należy kumys (sfermentowane mleko klaczy) i czaj (zielona herbata), która podawana jest podczas każdego spotkania towarzyskiego.
Aktywności i niezwykłe doświadczenia
Turkmenistan oferuje nie tylko zabytki i unikalną kulturę, ale także niezwykłe przygody dla miłośników natury i ekstremalnych warunków. Jednym z najbardziej unikalnych doświadczeń jest nocleg przy Krat Darvaza. Obserwowanie płonącego krateru w nocy, pod rozgwieżdżonym niebem pustyni Kara-kum, to jedno z najbardziej surrealistycznych przeżyć, jakie można sobie wyobrazić. Dla miłośników trekkingu interesującą opcją są góry Kopet-dag, leżące na granicy z Iranem. Można tu podziwiać niezwykłe formacje skalne i dziką przyrodę. Szczególnie interesujące są Kaniony Yangykala, nazywane „Wielkim Kanionem Turkmenistanu”, gdzie wielobarwne skały tworzą zapierające dech w piersiach krajobrazy. Na zachodzie kraju można odwiedzić Rezerwat Kapłankyr, dom dla rzadkich gatunków zwierząt, takich jak gazele, karakale i dzikie osły azjatyckie. Dla tych, którzy chcą odpocząć, kurort Awaza nad Morzem Kaspijskim oferuje luksusowe hotele i szerokie plaże. Choć jest to projekt rządowy i wciąż nie przyciąga tłumów, stanowi ciekawy kontrast wobec surowej pustynnej rzeczywistości reszty kraju.
Podróż do Turkmenistanu – co warto wiedzieć?
Turkmenistan jest jednym z najbardziej zamkniętych krajów na świecie, a uzyskanie wizy turystycznej bywa trudne. Większość turystów musi podróżować w zorganizowanych grupach lub z lokalnym przewodnikiem. Władze ściśle kontrolują ruch turystów, a fotografowanie wielu budynków, zwłaszcza w Aszchabadzie, może być zabronione. Najlepszym czasem na podróż do Turkmenistanu jest wiosna (marzec-maj) i jesień (wrzesień-listopad), kiedy temperatury są umiarkowane. Lato jest ekstremalnie gorące, zwłaszcza na pustyni Kara-kum, gdzie temperatury mogą przekraczać 45°C. Podróżując po Turkmenistanie, warto przygotować się na ograniczony dostęp do internetu, gdyż rząd blokuje wiele popularnych stron. Walutą jest manat turkmeński, a płatności kartą są niemal niemożliwe – najlepiej mieć przy sobie gotówkę w dolarach amerykańskich. Turkmenistan to kraj pełen tajemnic, niesamowitych krajobrazów i kontrastów. Choć jego izolacja sprawia, że jest trudno dostępny, ci, którzy zdecydują się go odwiedzić, z pewnością doświadczą podróży w zupełnie inny, niepowtarzalny świat.
